12-9-1-1 خاکبرداری عبارت است از: خاکبرداری، خاکریزی، تسطیح زمین، گود برداری، پی کنی ساختمان­ها، حفر شیارها، شمع­ها، کانال­ها، چاه­ها و مجاری اب و فاضلاب با وسایل دستی یا مکانیکی.

به هر گونه حفاری و خاکبرداری در تراز پایین­تر از سطح طبیعی زمین یا تراز زیر پی ساختمان مجاور گود برداری اطلاق می­ شود.

سطح خطر گود بردارها با توجه به عمق گود، نوع خاک، وجود آب، وجود منبع ارتعاش در مجاورت گود و حساسیت ساختمان­های مجاور آن به صورت گود برداری با خطر معمولی، زیاد و بسیار زیاد تعیین می­گردد. ارزیابی سطح خطر گود برداری بر اساس ضوابط و مقررات مبحث “پی و پی سازی (مبحث هفتم مقررات ملی ساختمان)” انجام می ­شود.

12-9-1-4 قبل از شروع خاکبرداری باید اقدامات زیر توسط سازنده انجام شود:

الف: زمین مورد نظر توسط شخص و یا اشخاص ذیصلاح از لحاظ استحکام و جنس خاک و همچنین پایداری ابنیه مجاور به دقت مورد بررسی قرار گیرد. به علاوه نقشه گود برداری و پایدار سازی جداره­های گود و برنامه گود برداری باید توسط این اشخاص تهیه و به تایید مرجع رسمی ساختمان برسد.
ب: روش، برنامه اجرایی گود برداری و همچنین زمان شروع آن به همراه مجوز صادره توسط مرجع رسمی ساختمان در اختیار مهندس ناظر قرار گیرد.
پ: موقعیت تاسیسات زیرزمینی از قبیل چاه­ها، کانال­های فاضلاب، چشمه­ها و قنوات قدیمی، لوله کشی آب و گاز، کابل­های برق و تلفن که ممکن است در حین عملیات گود برداری و خاک برداری موجب بروز خطر و حادثه گردند و یا خود دچار خسارت شوند، مورد بررسی و شناسایی قرار گرفته و با همکاری سازمان­های ذیربط، نسبت به تغییر مسیر دائم یا موقت و یا قطع جریان و همچنین ایمن سازی آنها اقدام گردد.
ت: در صورتی که تغییر مسیر یا قطع جریان برخی از تاسیسات مندرج در مفاد بند 12-9-1-4 “پ” امکان پذیر نباشد، باید با همکاری سازمان­های مربوط و به طرق مقتضی نسبت به حفاظت آنها اقدام شود.
ث: چنانچه محل گود برداری در نزدیکی و یا مجاورت یکی از ایستگاه­های خدمات عمومی از قبیل آتش نشانی و اورژانس بوده و یا در مسیر خودروهای آنها باشد، باید قبلا مراتب به اطلاع مسئولین ذیربط رسانده شود تا احیانا در سرویس رسانی عمومی وقفه­ای ایجاد نگردد.
ج: کلیه اشیا زائد از قبیل تختته سنگف ضایعات ساختمانی و یا بقایای درختان که ممکن است مانع از انجام کار شده و یا موجب بروز حوادث شوند، باید از زمین مورد نظر خارج گردند.
چ: در استفاده از روش­های پایدار سازی دیواره­های گود برداری از قبیل میخ کوبی و میل مهار ورود به محدوده مالکیت املاک مجاور و همچنین معابر عمومی ممنوع می­باشد مگر با موافقت ذینفع و مرجع رسمی ساختمان.

12-9-1-5 در صورتی که در خاکبرداری از دستگاه­های برقی ماننده الکتروموتور برای هوادهی، تخلیه آب و نظایر آن استفاده شود، این گونه دستگاه­ها باید با رعایت مفاد بخش 12-6-1 به کار گرفته شده و به وسایل حفاظتی مناسب مجهز باشند.

12-9-1-6 چنانچه محل مورد نظر برای خاکبرداری، نظیر حفر چاه در معابر عمومی یا محل­هایی باشد که از احتمال رفت و آمد افراد متفرقه وجود داشته باشد، باید با اقدامات احتیاطی از قبیل محصور کردن محوطه حفاری، نصب علائم هشدار دهنده و وسایل کنترل مسیر، از ورود افراد به منطقه حفاری جلوگیری به عمل آمده و دهانه این گونه محل­ها در پایان کار روزانه مسدود گردند.

12-9-2-1 در صورتی که در عملیات گود برداری و خاکبرداری احتمال خطری برای پایداری و سرویس دهی دیواره­های گود، دیوارها و ساختمان­های مجاور و یا مهارها وجود داشته باشد، باید قبل از گودبرداری و خاکبرداری، ایمنی و پایداری آنها با استفاده از روش­هایی نظیر نصب شمع، سپر و مهارهای مناسب و رعایت فاصله لازم و ایمن گودبرداری و در صورت لزوم با اجرای سازه­های نگهبان تامین گردد.
12-9-2-2 سازنده موظف است در عملیات گود برداری و پایدار سازی جداره­های گود مفاد مبحث “پی و پی سازی (مبحث هفتم مقررات ملی ساختمان)” و دستورالعمل اجرایی گودبرداری­های ساختمانی ابلاغی وزارت راه و شهرسازی را رعایت نماید.
12-9-2-3 در مواردی که عملیات گودبرداری در مجاورت بزرگراه­ها، خطوط راه آهن یا مراکز و تاسیسات دارای ارتعاش انجام می­شود، باید اقدامات لازم را برای جلوگیری از لغزش یا ریزش جداره­ها صورت گیرد.
12-9-2-4 در موارد زیر باید دیواره­هلی محل گود برداری، همچنین دیوارها و ساختمان­های مجاور، دقیقا توسط شخص ذیصلاح مورد بررسی و بازدید قرار گرفته و در نقاطی که خطر ریزش، لغزش یا تغییر شکل­های غیر مجاز به وجود آمده است، مهارها و وسایل ایمنی لازم از قبیل شمع و سپر نصب و یا مهارهای موجود تقویت گردند:

الف: قبل از پایدار سازی کامل، به صورت روزانه و بعد از پایدار سازی، حداقل هفته­ای یک بار
ب: بعد از وقوع بارندگی، طوفان، سیل، زلزله و یخبندان
پ: بعد از هر گونه عملیات انفجاری
ت: بعد از ریزش ناگهانی
ث: بعد از وارد آمدن صدمات اساسی به مهارها

12-9-2-5  برای جلوگیری از بروز خطرهایی نظیر پرتاب سنگ، سقوط افراد، حیوانات، مصالح ساختمانی و ماشین آلات، سرازیر شدن آب به داخل گود و نیز برخورد افراد و وسایل نقلیه با کارگران و وسایل و ماشین آلات حفاری و خاکبرداری، باید اطراف محل گود برداری و خاکبرداریبا رعایت مفاد بخش 12-5-2 به نحو مناسب محصور و محافظت شود. در صورتی که گود برداری و خاکبرداری در مجاورت معابر و فضاهای عمومی صورت گیرد، باید این حصار با رعایت مفاد بخش­های 12-5-2 و 12-5-9 و در فاصله حداقل 5/1 متر از لبه گود احداث و با علائم هشدار دهنده که در شب و روز و از فاصله دور قابل رویت باشند مجهز گردد.
12-9-2-6در گود برداری­هایی که عملیات اجرایی به علت محدودیت ابعاد آن با مشکل نور و تهویه هوا مواجه می­گردد، لازم است نسبت به تامین وسایل روشنایی و تهویه هوا اقدام لازم به عمل آید.
12-9-2-7 مواد حاصل از گود برداری نباید به فاصله کمتر از 1 متر لبه گود ریخته شوند. همچنین این مواد نباید در پیاده­روها و معابر عمومی به نحوی انباشته شوند که مانع عبور و مرور گردیده یا موجب بروز حادثه گردند.
12-9-2-8 محل استقرار ماشین آلات و وسایل مکانیکی از قبیل جرثقیل، بیل مکانیکی، لودر، کامیون یا انباشتن خاک­های حاصل از گود برداری و یا مصالح ساختمانی در مجاورت گود، باید توسط شخص ذیصلاح بررسی و حداقل فاصله مناسب تعیین گردد، این فاصله باید دقیقا از لبه گود رعایت شود.
12-9-2-9 در گودهایی که عمق آنها بیش از 1متر می­باشد، نباید کارگر در محل کار به تنهایی به کار گمارده شود.
12-9-2-10 در گود برداری­ها، عرض معابر و راه­های شیب دار (رمپ) احداثی ویژه وسایل نقلیه نباید کمتر از 4 متر باشد.
12-9-2-11 در محل گود برداری­های عمیق و وسیع، باید یک نفر نگهبان مسئولیت نظارت بر ورود و خروج کامیون­ها و ماشین آلات سنگین را عهده دار باشد. برای آگاهی کارگران و سایر افراد، باید علائم هشدار دهنده در معبر و محل ورود و خروج کامیون­ها و ماشین آلات مذکور نصب گردد.

12-9-3-1 قبل از آغاز عملیات حفاری چاه­ها و مجاری آب و فاضلاب به ویژه در حفاری دستی چاه­ها باید بررسی­های لازم در خصوص وجود و کیفیت موانعی از قبیل قنوات قدیمی، فاضلاب­ها، پی­ها، جنس خاک لایه­های زمین و تاسیسات مربوط به آب، برق، گاز، تلفن و نظایر آن به عمل آید و در صورت لزوم از سازمان­های ذیربط استعلام گردد. محل حفاری نیز باید طوری تعیین شود که به هنگام کار، خطر ریزش یا نشت قنات، فاضلاب و چاه مجاور یا برخورد با تاسیسات یاد شده وجود نداشته باشد.

12-9-3-2 به منظور ایجاد تهویه کافی در عملیات حفاری چاه­ها و مجاری آب و فاضلاب، باید هر نوع گاز، گرد و غبار و مواد آلوده کننده دیگر که برای سلامتی افراد مضر است، به طرق مقتضی از محل کار خارج شود و به وسیله پمپ هوا دهی نسبت به تهویه هوای چاه اقدام گردد. در صورت لزوم باید کارگران به ماسک و دستگاه­های تنفسی مناسب مجهز شوند تا همواره هوای سالم به آنها برسد.

12-9-3-3 کلیه افرادی که فعالیت آنها با عملیات حفاری چاه­ها و مجاری آب و فاضلاب مرتبط است، باید متناسب با نوع کار به وسایل و تجهیزات فردی، مطابق با ویژگی­های فصل 12-4 مجهز شوند.

12-9-3-4 مقنی قبل از ورود به چاه برای عملیات چاه کنی باید نسبت به موارد زیر اقدام نماید:

الف: هوادهی و تهویه مناسب چاه و اطمینان از عدم وجود گازهای سمی و مضر. همچنین اطمینان از عدم امکان سرازیر شدن آب و سیلاب به داخل چاه.
ب: بستن طناب نجات و حمایل بند کامل بدن به خود و محکم نمودن انتهای آزاد طناب به نقطه ثابتی در بالای چاه و حاضر بودن همکار وی بر سر چاه.

12-9-3-5  پس از خاتمه کار روزانه و یا در مواقعی که حفاری انجام نمی­شود، دهانه چاه باید با صفحات مشبک مقاوم و مناسب به نحو مطمئن پوشانده شود.

12-9-3-6  در حفاری چاه­ها و مجاری آب و فاضلاب باید ضوابط مندرج در آیین نامه و مقررات «حفاظتی چاه­های دستی» لحاظ گردد.

منبع: مقررات ملی ساختمان-مبحث دوازدهم صفحه 65 تا 70